BORGINGSPLAN BRODERIE D'ART EN GOUDBORDUURWERK

Om broderie d'art en goudborduurwerk te kunnen voordragen voor de inventaris van het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland heb ik een borgingsplan moeten schrijven:

Mijn bijschrijving in de inventaris van het KIEN vind je hier

Borgingsplan Broderie d'art

1. Naam van het immaterieel erfgoed: Broderie d'art

2.Waarom wil je het immaterieel erfgoed laten bijschrijven in de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland? Zie je voordelen en/of nadelen?

een bijschrijving in de inventaris stimuleert mij om nog structureler dan voorheen mijn ambacht zichtbaar te maken en kan daarmee bijdragen aan het behoud van mijn ambacht. Ik hoop dat de bijschrijving ook een ondersteuning kan zijn om het belang van het behouden en stimuleren van handvaardigheden te onderstrepen. Ik vind het belangrijk om het belang van van handvaardigheden uit te dragen, een concept kan nog zo goed zijn, als de handvaardigheid ontbreekt om iets te maken kan het concept niet goed overgebracht worden.

3.Beschrijf hier hoe het immaterieel erfgoed vandaag de dag beoefend wordt.

Broderie d'art en goudborduren begint met het maken van een ontwerp, omdat broderie d'art bijna altijd toegepast wordt op unieke kledingstukken of accessoires zijn er geen patronen voorhanden. Als de stof, meestal zijden organza, opgespannen is in een borduurraam wordt het ontwerp op de stof overgebracht
met krijt, een sjabloon, een stempel of met zijdevloeipapier.
Na het opspannen van de stof en het overbrengen van het ontwerp ga ik onderscheid maken in broderie d'art en het goudborduren.

Broderie d'art:

borduren met een zg Lunevillenaald, een dunne scherpe haaknaald, waarmee kralen en pailletten vastgezet worden. Bijzonder aan deze techniek is dat je van de bovenkant van de stof met de lunevillenaald lussen werkdraad door de stof haalt en tussen die lussen aan de onderkant van de stof steeds een kraal of paillet aanschuift( deze kralen of pailletten zitten al op de werkdraad) en met een volgende lus vastzet. Je werkt dus aan de achterkant van het borduurwerk en ziet niet precies wat je doet, dat gaat op de tast. Op deze manier kan je relatief snel grote vlakken met kralen of pailletten vullen.

Goudborduren:

Een van de meest opvallende kenmerken van goudborduren is het maken van reliëfs met koord, vilt, leer of karton. Deze reliëfs worden daarna versierd met
-cannetilles( dunne metalen spiraaltjes die je op maat kan knippen en als een kraal kan vastnaaien)
-metalen strips die zigzag vastgenaaid worden
-dik gouddraad dat met een dun garen vastgenaaid wordt.
Kenmerkend voor zowel broderie d'art als goudborduren is het opnaaien van vele traditionele en experimentele materialen, alles wat door een naald past kan eigenlijk gebruikt worden om mee te borduren, alles waar een naald doorheen kan is in principe geschikt om op te naaien. Een van de traditionele materialen uit India waar ik graag mee werk zijn bv keverschildjes, die de illusie van edelstenen geven.

- afwerking: na het borduren wordt het werk uit het borduurraam gehaald en verder afgewerkt, dit kan een applicatie zijn die ergens opgenaaid wordt, een decoratie in een mooie borduurring als inlijsting, of met een stukje leer of vilt aan de achterzijde als sieraad. Borduurwerk op grotere stukken stof kunnen na het borduren verwerkt worden tot kledingstuk.

Ik geef in mijn atelier les in deze technieken aan allerlei cursisten. Ik werk incidenteel samen met couturiers en kleermakers, en ik maak vrij werk voor tentoonstellingen en evenementen zoals bv Masterly The Hague.

In kaart brengen van het immaterieel erfgoed

4.Welke organisaties/groepen/verenigingen en/of personen zijn er betrokken bij het immaterieel erfgoed? Beschrijf hoe ze betrokken zijn.

Als ambachtelijk borduurster van broderie d'art en goudborduurwerk ben ik zelfstandig beoefenaar. In Nederland zijn er ca 6 docenten die min of meer regelmatig les geven in deze technieken.
Sinds 2015 geef ik les in broderie d'art, sinds 2018 in goudborduren. Ik heb in totaal zo'n 350 mensen kennis laten maken in deze technieken, van korte kennismakingsworkshops tot jaarcursussen en masterclasses.

Ik geef les en begeleid cursisten in hun eigen ontwikkeling als borduurder, in de afgelopen 10 jaar heb ik aan vele groepen workshops en cursussen gegeven. sinds corona ben ik overgegaan op individuele lessen en workshops in kleine groepjes.

Ik heb in de afgelopen jaren met kleermakers, couturiers en hoedenmakers samengewerkt aan bijzondere stukken. Deze stukken zijn getoond op de fashionweek in Dubaï, gedragen door een popzangeres in het Sportpaleis van Antwerpen, geshowd op het festival de la mode in Hyeres (Fr) en op een internationaal kleermakerscongres.

5.Beschrijf hier de geschiedenis en ontwikkeling van het immaterieel erfgoed. Vergeet hierbij de laatste decennia niet.

Borduren in algemene zin is ontstaan als bescherming van de randen van kledingstukken, denk aan boorden, manchetten en splitten. Met name in de kerken werd er al heel vroeg goudborduurwerk toepast in kazuifels, koorkappen en voorhangen. Tamboureerwerk, de voorganger van broderie d'art, kwam rond 1750 met de zijderoute vanuit India naar Europa. Tijdens de industriële revolutie werd er al snel machinale katoenen tule gefabriceerd, waarop werd getamboureerd, als relatief goedkope imitatie van kant. Dit werd een grote thuisindustrie in verschillende regio's van Europa, zoals Lier (B) en Luneville (F). In 1865 werd er in Luneville een nieuwe toepassing ontwikkeld, door op de werkdraad kralen te rijgen en deze tussen de borduursteken toe te voegen kon er ineens relatief snel kralen opgeborduurd worden, dit is de oorsprong van broderie d'art. In de twintiger jaren van de vorige eeuw kwam deze techniek tot een hoogtepunt in de borduursels met kralen en pailletten van de flapperdresses van de roaring twenties. Broderie d'art, aangevuld met goudborduurwerk, is een van de technieken die tot de haute couture behoren en daarin steeds weer een opleving heeft. Tegelijkertijd heeft de Lierse kant, als voorloper van broderie d'art ook z'n plek gevonden in de nederlandse klederdrachten, veel nederlandse kappen zijn gemaakt met lierse kant.

Op dit moment is er weer veel aandacht voor broderie d'art van de verschillende modehuizen. De laatste jaren wordt deze verzameling borduurtechnieken ook in NL steeds meer ontdekt als autonoom kunstambacht, in de mode, en als hobby voor enthousiaste handwerksters die op zoek zijn naar nieuwe technieken om zich in te verdiepen. de laatste jaren neemt de interesse in handwerken weer toe, mensen ontdekken weer de voldoening die het geeft om zelf iets te kunnen maken. Doordat op internet steeds meer te vinden is over gespecialiseerde handwerktechnieken komt er ook steeds meer vraag naar lessen en cursussen in broderie d'art en goudborduren. Er zijn op dit moment ca 6 docenten die op min of meer reguliere basis lesgeven in deze technieken. De meeste cursisten zijn mensen die al veel textiele ervaring hebben en hun vaardigheden uit willen breiden, dit zijn zowel amateurs als professionals in de mode-ambachten. Broderie d'art en goudborduren zoals ik dat beoefen zit tussen mode en autonome beeldende kunst in. Ik wil graag de traditionele technieken toepassen in hedendaagse vormgeving, en mijzelf niet beperken tot toegepaste vormgeving, maar ook borduurwerk als autonome beeldende kunsttechniek laten schitteren.

6.Waar vindt het immaterieel erfgoed plaats? 

Broderie d'art vind plaats in mijn atelier "Moniquenwerk" in Tilburg, en op uitnodiging tijdens workshops en masterclasses op lokatie, dit was bijvoorbeeld bij de Kantfabriek, Fashionclash en voor de Branchevereniging Mode-Ambachten.

7.Wanneer vindt het immaterieel erfgoed plaats? 

Ík ben eigenlijk altijd met broderie d'art bezig....
Als ik borduur natuurlijk, maar ook als ik lesgeef, als ik op zoek ben naar mooie materialen om mee te werken, als ik nieuwe technieken onderzoek of inspiratie vind voor nieuwe ontwerpen.

Kern van het immaterieel erfgoed

8.Uit welke onderdelen bestaat het immaterieel erfgoed? Benoem hier puntsgewijs de onderdelen zoals beschreven bij vraag 3.

werkwijze in broderie d'art en goudborduren:
- een ontwerp maken, er zijn geen standaard motieven omdat het een toegepast ambacht is.
-zijden organza of een andere niet rekbare ondergrondstof in een borduurraam opspannen.
-patroon/ontwerp overbrengen, met krijt, een sjabloon, een stempel of met zijdevloeipapier.
-Het eigenlijk borduren, met verschillende borduursteken het ontwerp uitvoeren met naald en draad, of met een zg Lunevillenaald, een dunne scherpe haaknaald, waarmee kralen en pailletten vastgezet worden. Kenmerkend is het opnaaien van vele traditionele en experimentele materialen, alles wat door een naald past kan eigenlijk gebruikt worden om mee te borduren, alles waar een naald doorheen kan is in principe geschikt om op te naaien.
- afwerking: na het borduren wordt het werk uit het borduurraam gehaald en verder afgewerkt, dit kan een applicatie zijn die ergens opgenaaid wordt, een decoratie in een mooie borduurring als inlijsting, of met een stukje leer of vilt aan de achterzijde als sieraad. Borduurwerk op grotere stukken stof kunnen na het borduren verwerkt worden tot kledingstuk.

9.Welke van de bij de vorige vraag genoemde onderdelen wil je doorgeven?

-zijden organza of een andere niet rekbare ondergrondstof in een borduurraam opspannen.
-patroon/ontwerp overbrengen, met krijt, een sjabloon, een stempel of met zijdevloeipapier.
-Het eigenlijk borduren, met verschillende borduursteken het ontwerp uitvoeren met naald en draad, of met een zg Lunevillenaald, een dunne scherpe haaknaald, waarmee kralen en pailletten vastgezet worden.

10.Wat zijn de kernwaarden van het immaterieel erfgoed die je wilt behouden?

Borduren is voor mij mediteren met m'n handen, waar ook nog eens mooi borduurwerk uit voort komt waar ik mezelf nog steeds mee weet te verrassen! Het is een heel persoonlijk handwerk, je ontwikkeld er een eigen handschrift in. Daarnaast is het heel bijzonder om met borduurwerk iets toe te kunnen voegen aan het werk van een kleermaker of ontwerper, in samenwerking kan er iets ontstaan dat meer is dan je afzonderlijk van elkaar had kunnen bedenken.

Betekenis van het immaterieel erfgoed

11.Waarom is dit immaterieel erfgoed voor de beheerders en beoefenaars belangrijk?

Voor mij is borduren mediteren met m'n handen. Voor mij ligt het nut van borduren in de repetitieve handeling en de rust die daarvan uitgaat. Dat je daarmee de mooiste dingen kan maken of versieren is mooi meegenomen.
Ik begeleid mijn cursisten in de ontwikkeling van hun vaardigheden en inzichten en zorg ervoor dat ze resultaten bereiken die boven hun eigen verwachting zijn waardoor ze trots zijn op wat ze zelf kunnen maken.

12.Waarom zouden jongere generaties dit immaterieel erfgoed willen overnemen?

De jongeren die lessen bij mij volgen doen dit als aanvulling op hun opleiding bv een modevakopleiding, of willen deze technieken leren om toe te passen in hun kostuums voor cosplay en/of theater en kunnen daarmee een unieke toevoeging aan hun werk geven. Deze jongeren onderscheiden zich door de keuzes die ze maken, niet mainstream, en gebruiken de technieken die ze bij mij leren om zelf uniek werk te kunnen maken.

Documentatie en overdracht van het immaterieel erfgoed

13.Op welke manier is (de kennis van) het immaterieel erfgoed gedocumenteerd?

Over broderie d'art en goudborduren is weinig tot geen goede literatuur in Nederland gepubliceerd. Ik ben zelf bezig om in werkbeschrijvingen voor handwerkpakketjes verschillende technieken uitgebreid op te schrijven en met foto's te verduidelijken. Ik schrijf blogs op m'n website over allerlei aspecten van broderie d'art, bv over het gebruik van een borduurraam, wat voor een kralen je kan gebruiken, wat een lunevillenaald is...

14.Waaruit bestaat het archief en/of de collectie? Waar wordt deze bewaard?

De collectie aan portfoliostukken, voorbeelden en vrij werk bevind zich in m'n atelier in Tilburg, veel ervan is te vinden op m'n website.

15.Hoe wordt het immaterieel erfgoed nu doorgegeven naar volgende generaties?

Ik geef mijn ambacht voornamelijk door in de lessen en workshops die ik geef, schrijf erover op m'n blog, maak pakketten zodat mensen ook thuis kunnen borduren.
Ik gebruik verschillende digitale platformen om m'n werk te laten zien.
- op Patreon maak ik voor betalende volgers werkbeschrijvingen met foto's van m'n technieken in goudborduurwerk en inkijkjes achter de schermen over hoe ik iets afwerk of andere leuke wetenswaardigheden.
- op Instagram ( 3100), Facebook (4600) en Linkedin (140) heb ik bedrijfspagina's waar ik m'n nieuwste borduurwerk laat zien en mensen probeer mensen te enthousiasmeren om ook zelf te gaan borduren.

Sterkte-Zwakte-Kansen-Bedreigingen analyse van het immaterieel erfgoed

16.Wat zijn sterke punten van dit immaterieel erfgoed?

Voor borduren heb je in principe genoeg aan een naald, een draad en een lapje..... daarop kan je eindeloos voortborduren!

17.Wat zijn zwakke punten van dit immaterieel erfgoed ?

Broderie d'art en goudborduren zijn relatief onbekende borduurtechnieken, waardoor de kennis ervan dreigt te verdwijnen.

18.Wat zijn kansen voor dit immaterieel erfgoed?

Borduren kan in de huidige trend van duurzaamheid in textiel een rol spelen, doordat textiel gepersonaliseerd kan worden met handgemaakt en liefst zelfgemaakt borduurwerk zal er zorgvuldiger mee omgegaan worden en het textiel langer gebruikt worden.

19.Wat zijn bedreigingen voor dit immaterieel erfgoed?

Een van de bedreigingen voor broderie d'art en goudborduren is dat de gespecialiseerde materialen steeds moeilijker te koop zijn. 

20.Welke stappen zijn er in het verleden ondernomen om zwakke punten/bedreigingen/problemen op te lossen?

deze onbekende technieken probeer ik op zoveel mogelijk manieren zichtbaar te maken en onder de aandacht te brengen. Om het mogelijk te maken dat deze technieken nog uitgevoerd kunnen worden ben ik zelf de gespecialiseerde materialen gaan verkopen, het is vaak een hele speurtocht om aan geschikte materialen te komen.
Daarnaast geef ik cursussen en workshops om mensen met deze technieken kennis te laten maken.

Borging van het immaterieel erfgoed in de komende jaren

Op de verschillende digitale platformen zichtbaar maken wat er allemaal mogelijk is met borduren, en mogelijkheden zoeken om deze technieken te demonstreren, zoals bij de Branchevereniging Mode Ambachten, diverse evenementen zoals Ambacht in Beeld, themaweekend over mode in het Prehistorisch Dorp, handwerkevenementen en tentoonstellingen.

Educatie krijgt vorm in de cursussen en workshops die ik aanbied. Ik ga met hulp van een ROC-docent een educatieprogramma voor ROC's samenstellen en actief de ROC's met een mode-opleiding benaderen. Deelnemen als workshopaanbieder aan een ontwikkelingsprogramma voor ambachtsmensen in de textielbranche vanuit de Branchevereniging Mode Ambachten, dit programma loopt van juni 2023 tot juli 2024. sinds 14 april 2023 ben ik erkend door SBB als vakopleider voor creatief vakmanschap in de richting textiel, en kan ik stagiaires van MBO-opleidingen gaan begeleiden.

Ik ben bezig m'n technieken te beschrijven in werkinstructies en blogs, deze publiceer ik nu meteen als ik die geschreven heb op Patreon en m'n website, deze wil ik uiteindelijk bundelen tot een uitgebreid naslagwerk.
Op m'n website ga ik een inventaris van m'n eigen bibliotheek publiceren, met boeken over broderie d'art en goudborduren, maar ook over mode en kostuumhistorie, klederdrachten, handwerktechnieken. Deze boeken zijn op afspraak in m'n atelier in te zien. Door deze inventaris te publiceren kan deze een leidraad zijn voor geïnteresseerden die op zoek zijn naar literatuur over dit vakgebied.

samenwerking zoeken met andere ambachten, zoals kleermakers, couturiers en ontwerpers van bv woondecoratie..